Overdenking januari 2022 Overdenking januari 2022
Het boek Spreuken en nepnieuws

Een betrouwbaar woord houdt altijd stand, een leugen slechts voor korte tijd.
Spreuken 12:19

Op 26 november jl. werd een boek gepresenteerd over Spreuken. Het is een boek van dr. Henk Post uit Veenendaal die al eerder boeken schreef over Job, Prediker en de Bergrede. In deze boeken en dit nieuwe boek over Spreuken biedt hij de lezer een meditatieve uitleg. Naast verhelderende en uitlegkundige (exegetische) opmerkingen over de tekst biedt hij daarnaast gedachten ter overweging (meditatie) aan. Als voorzitter van de Confessionele Beweging in de Protestantse Kerk in Nederland en als predikant en Bijbelwetenschapper had de auteur mij gevraagd een reactie te geven op de inhoud van het boek tijdens de presentatie. Naast mij verzorgde dr. Richard Toes een reactie vanuit zijn expertise als onderwijskundige waarbij hij inging op de waarde van Spreuken voor het onderwijs en het opvoeden van onze kinderen en jongeren.

Spreuken is een leerboek dat in de hofkringen van Israël gebruikt werd om jongelingen op te voeden in wijsheid. Hierbij staat voorop dat wijsheid haar oorsprong vindt bij God. Vóór alles is het goed dat een mens zich hiervan bewust is. Immers, als boek in de Bijbel is de inhoud van Spreuken niet alleen meer bestemd voor de hofkringen in Israël. De inhoud komt ons allen ten goede wanneer wij die ter harte nemen. In het boek Spreuken komen waarheid en betrouwbaarheid telkens weer aan de orde en vormen zij een rode draad. Wijsheid die God schenkt, vertaalt zich in waarheid en betrouwbaarheid. Daarmee bouw je aan stabiele relaties en verhoudingen, ze brengen zegen omdat God zich daarin verheugt. Bij het lezen van het boek kwam bij mij in dit verband steeds weer de gedachte op aan het vele nepnieuws waarmee wij worden geconfronteerd. De gehele discussie rondom de bestrijding van de coronapandemie lijkt ervan vergeven. Voor en tegenstander van vaccinatie vliegen elkaar aan met het verwijt van nepnieuws en complottheorieën. De situatie lijkt op die van een oorlog in dit opzicht: het eerste slachtoffer is de waarheid. En waar de waarheid is geslachtofferd tiert de leugen of de halve waarheid die erger is dan een leugen welig. Argumenten hebben geen waarde meer en ieder plooit het verleden en het heden naar eigen wens.

Nepnieuws kan in het licht van Spreuken niet door de beugel. Uiteraard zult u het woord niet vinden in het Bijbelboek. Het is immers een begrip van onze tijd. Maar inhoudelijk is verspreiding van nepnieuws gelijk aan een leugen waarover Spreuken wel het nodige te melden heeft. Het is een vorm van propaganda van het eigen standpunt zonder dat je je iets gelegen laat liggen aan de werkelijke situatie. Het is gewoonte geworden om hierover omfloerst en politiek correct te spreken. Het klinkt ‘te hard’ wanneer je over een leugen spreekt. Maar met deze manier kun je in de Bijbel en dus bij God niet terecht. Spreuken heeft wel een en ander te zeggen over deze gewoonte, met name omdat nepnieuws/leugen de ander benadeelt en beschadigt. Daarnaast trekt Spreuken de zaak breder naar het algemeen belang en welbevinden van groepen mensen en de samenleving. Wat voor samenleving ontstaat er wanneer de leugen geen leugen meer genoemd wordt; wanneer halve waarheden en nepnieuws schering en inslag zijn? Als leerboek van de wijsheid heeft Spreuken de breedte van het persoonlijke leven tot de samenleving op het oog. God is immers de God van allen en iedereen, en ook van ieder persoonlijk.

In het genoemde boek komt deze thematiek ter sprake in hoofdstuk 32 onder de titel ‘Woorden doen iets’. In dat hoofdstuk bespreekt de auteur Spreuken 12. Dwarsverbindingen in de Bijbel laten zich aanwijzen; met name het negende gebod dat een vals getuigenis verbiedt, dient zich aan als dwarsverbinding. Wij zijn dus meteen aangesproken. De titel van het hoofdstuk slaat de spijker op z’n kop: woorden doen iets. Een zorgvuldige keuze van woorden getuigt van wijsheid (Spr. 12:18) en waarheid van woorden getuigt van rechtvaardigheid (Spr. 12:17). Het is dus niet om het even wat je zegt en hoe je het zegt. De discussies over de coronapandemie illustreren dit. Met name selectief lezen en citeren doet veel kwaad en doet de ander zomaar onrecht. De hedendaagse uitdrukking hiervoor is ‘framing’: je zet de woorden van een ander in een door jouw gekozen volgorde en laat weg wat niet in jouw straatje past. Je zet (de woorden van) de ander in een ‘frame’, een lijst, een kader waar hij of zij geen invloed op heeft. In feite is het kwaad dan al geschied omdat woorden iets doen en een eigen leven gaan leiden.

Spreuken onderkent deze praktijk ook al kent Spreuken het woord ‘framing’ niet. Valse profeten bijvoorbeeld worden er op aangesproken in de Bijbel wanneer zij Gods openbaringen ‘framen’ voor hun eigen boodschap en gewin (Jer. 13:14; 28; Ez. 13) om hun eigen achterban te behagen. Welke troost en welk houvast biedt Spreuken dan tegen alle nepnieuws, leugens en ‘framing’? Welke weg wordt ons gewezen waarin Gods wijsheid is weerspiegeld? Mijn oog viel op Spr. 12:19 waarin staat: Een betrouwbaar woord houdt altijd stand, een leugen slechts voor korte tijd. Dat is dus niet de weg van de minste weerstand bewandelen, namelijk die van nepnieuws, leugen en ‘framing’, maar wel de weg bewandelen die God welgevallig is (Spr. 12:22). Dit lijkt me een goed houvast voor het jaar 2022 A.D. waarvoor ik u Gods zegen toewens.

Ds. Jurrien Mol
terug